ความหมายของโขน

        โขน เป็นศิลปะการแสดงอย่างหนึ่งของไทย มีประวัติที่เก่าแก่ยาวนานมาก เชื่อว่ามีความเก่าแก่อย่างน้อยย้อนไปถึงสมัยอยุธยามีการสันนิษฐานว่าเป็นการแสดงที่พัฒนามาจากการแสดงชักนาคดึกดำบรรพ์ กระบี่กระบอง และการแสดงหนังใหญ่ ดังนั้นการแสดงโขนจึงเป็นการรวมศิลปะการแสดงหลายชนิดเข้าด้วยกัน เป็นการแสดงที่อาศัยท่าเต้นเป็นการแสดงออกทางอารมณ์เป็นสำคัญ ตัวละครมีทั้งแบบสวมมงกุฎบนศีรษะ และสวมหน้ากาก โดยการแสดงเป็นเรื่องราว มีทั้งบทเจรจา และบทร้อง สำหรับเนื้อเรื่องที่นำมาแสดงโขนนั้นเดิมมีทั้งเรื่องอุณรุท และรามเกียรติ์ แต่ในปัจจุบันนิยมเล่นแต่เรื่องรามเกียรติ์เท่านั้น

        คำว่า “ โขน” ไม่ทราบแน่ชัดว่า มีมาตั้งแต่สมัยใด ซึ่งได้มีกล่าวไว้ในลิลิตพระลอ เล่าถึงงานมหรสพในงานพระศพของพระลอและพระเพื่อนพระแพงว่า “ ขยายโรงโขนโรงรำ ทำระทาราวเทียน ” คำว่า “ โขน ” มีกล่าวไว้ในหนังสือของชาวต่างประเทศ เป็นการกล่าวถึงศิลปะแห่งการเล่นของไทยในรัชสมัยสมเด็จ พระนารายณ์มหาราชซึ่งเป็นที่นิยมและยึดถือเป็นแบบแผนกันมานาน

มีข้อสันนิษฐานว่าโขนน่าจะมาจากคำในภาษาต่างๆ ดังนี้

• โขน ในภาษาเบงกาลี ซึ่งมีคำว่า “ โขละ ” หรือ “ โขล ”ซึ่งเป็นชื่อของเครื่องดนตรีประเภทหนังชนิดหนึ่งของฮินดู โดยตัวรูปร่างคล้าย มฤทังคะ ( ตะโพน ) ส่วนใหญ่เป็น เครื่องดนตรีที่พวกไวษณพนิกายในแคว้น แบงกอลนิยมใช้ประกอบการ เล่นชนิดหนึ่งที่เรียกว่า “ ยาตรา ” ซึ่งหมายถึง ละครเร่ และหากเครื่องดนตรีชนิดนี้ได้เคยนำเข้ามาในดินแดนไทย แล้วนำมาใช้ประกอบการ เล่นนาฏกรรมชนิดหนึ่ง เราจึงเรียกการแสดง ชุดนั้นว่า “ โขล ” ตามชื่อเครื่องดนตรี
• โขน ในภาษาทมิฬ เริ่มจากคำว่า โขล มีคำเพียงใกล้เคียงกับ “ โกล ” หรือ “ โกลัม " ในภาษาทมิฬ ซึ่งหมายถึงเพศ การแต่งตัว หรือการประดับตกแต่งตัวตามลักษณะของเพศ
• โขน ในภาษาอิหร่าน มาจากคำว่า “ ษูรัต ควาน ” (Surat khwan) ซึ่งษูรัตแปลว่า ตุ๊กตาหรือหุ่น ซึ่งผู้อ่านหรือผู้ขับร้องแทนตุ๊กตาหรือหุ่นเรียกว่า “ ควาน ” หรือโขน (Khon) ซึ่งคล้ายกับ ผู้พากย์และผู้เจรจาอย่างโขน
• โขน ในภาษาเขมร ในพจนานุกรมภาษาเขมร มีคำว่า “ ละคร ” แต่เขียนเป็นอักษรว่า “ ละโขน ” ซึ่งหมายถึง มหรสพอย่างหนึ่งเล่นเรื่องต่างๆ กับมีคำว่า “ โขล ” อธิบายไว้ในพจนานุกรมเขมรว่า “ โขล ละคอนชาย เล่นเรื่องรามเกียรติ์”

        หากที่มาของโขนมา จากคำในภาษาเบงคาลี ภาษาทมิฬและภาษาอิหร่าน ก็คงจะมาจากพวกพ่อค้าวาณิช และศาสนาจารย์ของชาวพื้นเมืองประเทศนั้น ๆ แพร่มาสู่ดินแดนในหมู่เกาะชวา มาลายูและแหลมอินโดจีน

        จากข้อสันนิษฐานต่างๆ ยังมิอาจสรุปได้แน่นอนว่า “ โขน ” เป็นคำมาจากภาษาใด แต่ตามพจนานุกรมฉบับราชบัณฑิตยสถาน พ.ศ. 2525 ที่ใช้กันในปัจจุบันนี้จะพบว่า “ โขน หมายถึง การเล่นอย่างหนึ่งคล้ายละครรำ แต่เล่นเฉพาะในเรื่องรามเกียรติ์ โดยผู้แสดงสวมหัวจำลอง ต่างๆ ที่เรียกว่า หัวโขน ”